Dnia 20 listopada 2022 roku w Warszawie odbyły się uroczystości 80. rocznicy wybuchu Powstania Zamojskiego. Przed Grobem Nieznanego Żołnierza, Jan Józef Kasprzyk wręczył Medale Stulecia Odzyskanej Niepodległości przyznane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. W Katedrze Polowej Wojska Polskiego w intencji poległych i uczestników Powstania Zamojskiego odbyła się Msza święta, a po jej zakończeniu odbył się koncert patriotyczny w wykonaniu zespołów przybyłych z Zamojszczyzny.
Pierwsze wysiedlenia z Zamojszczyzny rozpoczęły się z 27 na 28 listopada 1942 r. Akcją zostały objęte powiaty: biłgorajski, hrubieszowski, tomaszowski i zamojski.
O wyborze Zamojszczyzny zadecydowało kilka czynników. Przede wszystkim był to region żyznych gleb, leżący na szlaku komunikacyjnym oraz z renesansowymi zabytkami.
Ogółem z Zamojszczyzny od listopada 1942 r. do sierpnia 1943 r. deportowano ponad 110 tys. osób. Kilkadziesiąt tysięcy osób trafiło do obozów koncentracyjnych m.in. do Oświęcimia i Majdanka. Znaczną część społeczeństwa polskiego wywieziono na roboty przymusowe do III Rzeszy.
Szczególnie okrutny los spotkał dzieci, określane dziś mianem „Dzieci Zamojszczyzny”. Przyjmuje się, że z 30 tys. dzieci objętych akcją wysiedleńczą ok. 10 tys. straciło życie bądź zaginęło, a ok. 4,5 tys. przeznaczono do germanizacji. Transporty wycieńczonych i głodnych najmłodszych skierowano m.in. do Siedlec, gdzie 3 lutego 1943 r. mieszkańcy miasta, na znak protestu wobec bestialstwa Niemców, zorganizowali demonstracyjny pogrzeb dzieciom zmarłym podczas podróży.
Na opuszczonych terenach osiedlano Niemców pochodzących głównie z Bukowiny i Besarabii. Szacuje się, że na te tereny przybyło ok. 12 tys. kolonistów.
Powstanie Zamojskie stało się odpowiedzią na przymusową niemiecką akcję wysiedleńczą z terenów Zamojszczyzny. Ofiarami stało się m.in. około 30 tysięcy bezbronnych dzieci. 1 lutego 1943 r. pod Zaborecznem oddziały Batalionów Chłopskich stoczyły największą bitwę z oddziałami niemieckimi. Dzięki umiejętności dowódcy mjr. Franciszka Bartłomowicza "Grzmot" udało się zatrzymać wysiedlenie tej miejscowości i zadać Niemcom duże straty. Żołnierze Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, którzy w zdecydowanej większości pochodzili z tych terenów, walczyli jeszcze m.in. pod Wojdą, Zaborecznem, Różą i Osuchami. 22 lutego 1943 r. Niemcy wstrzymali akcję przesiedleńczą na Zamojszczyźnie. Akcję wznowiono latem 1943 r. głównie w pow. biłgorajskim.
Źródła: IPN o/Lublin
przygotowała: M. Szajuk
