Malowanie pisanek, palenie tarniny, święcenie pokarmów czy oblewanie się wodą – to tylko część wielkanocnych zwyczajów i obrzędów kultywowanych od wieków w Polsce.
Niedziela Palmowa była dniem niezwykle radosnym i zapowiadała nadejście Wielkanocy. Po niej nadchodził czas skupienia, obfitujący w modlitwę na przyjście Zmartwychwstałego Chrystusa. Był to okres pełen był różnych zakazów bardzo przestrzeganych przez wiejskich gospodarzy. Dawniej, od Wielkiego Czwartku do Wielkiej Soboty nie wolno było młócić cepami ani prać bielizny kijanką, zaś w Wielki Piątek nie pieczono chleba, ani nie tłuczono zboża. Według staropolskiej kultury ludowej nieprzestrzeganie tych zaleceń mogło przyczynić się do nieszczęść w gospodarstwie, tj. uderzenia pioruna lub gradobicia.
W trakcie Wielkiego Tygodnia szykowano potrawy oraz wielkanocne wypieki. Robiono pająki i wycinanki z kolorowego papieru, którymi przyozdabiano dom, a pod koniec tygodnia malowano jajka /pisanki/ - najpiękniejszy symbol Wielkanocy. Wielka Sobota była dniem błogosławieństwa pokarmów. W koszykach nie mogło zabraknąć: jaj, pisanek, chleba, chrzanu, soli, wędlin, mięsa i baranka z masła lub ciasta. Ceremonia święcenia odbywała się w domach a w późniejszym czasie już w kościele. Wieczorem podczas mszy towarzyszącej święceniu ognia i wody „rozwiązywały się” dzwony. Rozpoczynał się szereg najważniejszych obrzędów i uroczystości bezpośrednio związanych z obchodami Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Wielka Sobota przechodziła w Niedzielę Zmartwychwstania.
Dawniej już o północy, a od XX wieku o świcie, uroczystą mszą świętą rozpoczynało się wielkanocne świętowanie. Rezurekcja z procesją z Przenajświętszym Sakramentem wyniesionym z grobu Pańskiego otwierała ten niezwykle uroczysty i pełen radości dzień. Zgodnie z tradycją i wiarą stanowiła najważniejszy moment obchodach świąt wielkanocnych.
Zgodnie ze zwyczajem panującym na wielu dawnych polskich wsiach po powrocie z rezurekcji gospodarz obchodził całą zagrodę i kropił ją święconą wodą. Dopiero później można było przystąpić do spożywania wielkanocnego śniadania zwanego święconym. W ucztowaniu uczestniczyła najbliższa rodzina, krewni i przyjaciele. Rozpoczynano posiłek od dzielenia się rozkrojonym poświęconym jajkiem. Każdy brał jedną jego część i składał współbiesiadnikom życzenia.
Każda z potraw miała swoje symboliczne znaczenie: jaja to życie i płodność; chrzan utożsamiano z cierpieniem; sól to oznaka trwałości, chleb to ciało Chrystusa; babka stanowiła symbol dostatku, oznaczała też wysokie zdolności gospodyni; kiełbasa, mięsa i wędliny to znaki dobrobytu.
Poniedziałek Wielkanocny był nazywany powszechnie lanym poniedziałkiem lub śmigusem - dyngusem. Upływał on pod znakiem wspólnego towarzyskiego biesiadowania oraz ogólnej radości i wesołości, młodzieńczych zalotów, żartów i wspólnych zabaw, związanych z nieustannym polewaniem się wodą. Zabawie tej inicjatywa zwyczajowo należała do chłopców, którzy na ładne i lubiane dziewczęta wylewali całe wiadra wody. W dawnej tradycji ludowej oblewanie się zimną wodą symbolizowało wiosenne oczyszczenie z brudu i chorób, a także z całorocznych grzechów. Wierzono też, że woda sprzyja płodności, dlatego najchętniej polewano nią młode panienki.
Wielkanoc, obchodzona na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa Pana była niezwykle ważnym wydarzeniem w życiu dawnej polskiej wsi. Święta Wielkanocne nadal obfitują w tradycje oraz zwyczaje ludowe i choć część z nich niestety zanikła, to wiele z nich nadal jest kultywowanych.
Twórczością ludową w zakresie plastyki obrzędowej w dawnym Grabowcu zajmowała się Pani Władysława Grudzińska, która tworzyła różnorodne ozdoby wielkanocne. W szczególności były to wycinanki papierowe, palmy wielkanocne, pająki. Namiastka jej twórczości dostępna jest w Izbie Pamięci w Grabowcu.
Opracowanie:
Małgorzata Szajuk
opiekun Izby Pamięci w Grabowcu
Galeria zdjęć
